نجات گوزن های قرمز از انقراض توسط پژوهشگران دانشگاه تربیت مدرس
لیمو بلاگ: پروژه بازوحشی سازی مرالها توسط پژوهشگران دانشگاه تربیت مدرس، می تواند الگویی برای سایر برنامه های حفاظتی در کشور و حتی در سطح بین المللی باشد.
به گزارش لیمو بلاگ به نقل از دانشگاه تربیت مدرس، حامد یوسف زاده مدیر اجرائی پروژه با توضیحاتی در این زمینه اظهار داشت: کاهش جمعیت گوزن قرمز یا مرال در جنگل های هیرکانی، تحت تأثیر عواملی همچون تخریب زیستگاه، شکار غیرقانونی و تغییرات اقلیمی، به همراه تمرکز قابل توجه بر تکثیر در اسارت اینگونه در مراکز مختلف، ضرورت اتخاذ رویکرد های حفاظتی کارآمد، همچون بازوحشی سازی و معرفی مجدد در زیستگاه های طبیعی را دوچندان کرده است. در همین جهت، پروژه بازوحشی سازی و تقویت جمعیت مرال در جنگل آموزشی و تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس، واقع در منطقه حفاظت شده البرز مرکزی، با هدف کمک به جمعیت لطمه دیده اینگونه و بازگرداندن افراد متولد شده در اسارت به زیستگاه طبیعی اجرا شد.
پروژه حاضر شامل شش گام کلیدی است که با سپری شدن موفق پنج مرحله، حال در گام ششم آن هستیم.
در گام نخست: پروسه انتخاب و آماده سازی ایستگاه بازوحشی سازی برمبنای معیارهایی نظیر دسترسی به منابع غذایی و آبی، کاهش تداخلات انسانی و تطابق با نیازهای زیستگاهی مرال صورت پذیرفت. برای این منظور، از روش تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) جهت تعیین بهینه ترین مکان استفاده شد و در نهایت، محدوده ای به وسعت ۱۲۰۰ متر مربع در پارسل ۳۰۶ جنگل تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس، در ارتفاع ۶۳۰ متری از سطح دریا، به عنوان ایستگاه بازوحشی سازی انتخاب گردید. عملیات اجرائی این ایستگاه در آبان ماه ۱۴۰۳ تکمیل شد.
در گام دوم: پروسه انتخاب و انتقال مرال ها در ۱۶ آبان ماه ۱۴۰۳ از مرکز تکثیر سمسکنده در ساری به اجرا درآمد. این مرحله شامل ارزیابی های دقیق دامپزشکی، همچون بررسی سلامت عمومی، واکسیناسیون، انگل زدایی داخلی و اکتوپارازیت ها بود. بعد از تأیید سلامت، مرال ها بیهوش شده و با بهره گیری از جعبه های استاندارد حمل حیوانات وحشی، در وضعیت کنترل شده و با حداقل استرس به ایستگاه بازوحشی سازی منتقل شدند.
گام سوم شامل پروسه بازوحشی سازی و پایش رفتار مرال ها با هدف برگشت به رفتار طبیعی در ایستگاه تکثیر بود. این پایش با بهره گیری از دوربین های تله ای و روش های مشاهده مستقیم، بمنظور بررسی رفتار تغذیه ای، تعاملات اجتماعی و میزان کاهش وابستگی به انسان صورت پذیرفت. در مجموع، ۸۰ ساعت فیلم از رفتار مرال ها درون ایستگاه و ۱۶ ساعت از گونه های حیات وحش مجاور ثبت گردید. علاوه بر این، ۸۸ فرم ثبت رفتار روزانه، تمامی وقایع مربوط به این مرحله را مستندسازی کرد.
در گام چهارم: بمنظور پایش دقیق حرکات و الگوهای رفتاری مرال ها بعد از رهاسازی، گردنبندهای ردیاب GPS/GSM برای آنها نصب گردید. این ردیاب ها داده های مکانی را هر شش ساعت ثبت و بوسیله شبکه موبایل رجیستر شده در اپراتورهای ایرانی به پایگاه داده داخلی ارسال می کنند. گردنبندهای طراحی شده، از چرم طبیعی ساخته شدند و وزن غائی آنها حدود ۴۹۰ گرم بود که برمبنای استانداردها و مشاهدات، تأثیری بر رفتار طبیعی گونه نداشته است.
گام پنجم نیز رهاسازی تدریجی مرال ها بود. این پروسه برای کاهش فشار حیوانات، بصورت کنترل شده انجام شد. مشاهدات میدانی کارشناسان پروژه و داده های مکانی حضور گونه در هفته اول نشان داد که ۱۱۷ نقطه حضور برای چهار مرال رهاسازی شده، ثبت گردیده است، که بیان کننده تطبیق موفق مرال ها با محیط جدید و کارکرد مناسب ردیاب ها بوده است.
در گام ششم، پایش طولانی مدت و ارزیابی میزان موفقیت پروژه بعد از رهاسازی صورت خواهد گرفت. در این مرحله، که حال در حال اجرا می باشد، داده های مکانی طی یک سال آینده جمع آوری شده و همراه با مشاهدات میدانی، جهت بررسی بقای مرال ها، سلامت جسمانی، نقش کارکردی و تعامل آنها با زیستگاه و عوامل تهدیدکننده مورد تجزیه وتحلیل قرار خواهد گرفت و به یک دستورالعمل بازوحشی سازی برای علفخوارن بزرگ جثه تبدیل خواهد شد.
مدیر اجرائی پروژه با اشاره به نتایج اولیه به دست آمده از یک هفته نخست رهاسازی اشاره کرد: نتایج اولیه به دست آمده از یک هفته نخست رهاسازی (۲۳ تا ۳۰ بهمن ۱۴۰۳) نشان میدهد که مرال ها با زیستگاه جدید سازگار شده و رفتارهای طبیعی را از خود نشان داده اند. بااین حال، تعداد کم افراد رهاسازی شده و نیاز به افزایش جمعیت و تنوع ژنتیکی و البته اطمینان از کارکرد طولانی مدت ردیاب ها از چالش های اساسی این پروژه محسوب می شوند. در فازهای آتی، افزایش تعداد مرال های رهاسازی شده به ۲۵ فرد، حفظ حداکثر تنوع ژنتیکی بوسیله انتقال افراد جدید و ادامه پایش های طولانی مدت در دستور کار قرار دارد. علاوه بر این، توسعه فناوری های پیشرفته پایش حیات وحش و گردنبندهای ردیابی، می تواند دقت داده های حرکتی و رفتارشناسی گونه را افزایش دهد.
تنوع زیستی و حفظ گونه های بومی یکی از چالش های اساسی در مدیریت منابع طبیعی و صیانت از اکوسیستم های شکننده است. جنگل های هیرکانی، به عنوان یکی از قدیمی ترین و مهم ترین زیستگاه های طبیعی ایران، نقش کلیدی در پایداری اکولوژیکی کشور ایفا می کنند.
وی اضافه کرد: در دهه های اخیر، عواملی همچون تخریب زیستگاه، تغییرات اقلیمی، شکار غیرقانونی و تکه تکه شدن اکوسیستم ها منجر به کاهش شدید جمعیت خیلی از گونه های شاخص این جنگلها، همچون گوزن قرمز یا مرال شده است. به نحوی که طبق برآوردهای انجام شده، در استان گیلان (رشته کوه البرز) حدود ۸۷ فرد در طبیعت مشاهده شده اند (سازمان حفاظت محیط زیست، ۲۰۱۸). در گذشته ای نه چندان دور، جمعیت گوزن قرمز در ایران بیشتر بوده است، خصوصاً در مناطقی خارج از قفقاز، همچون شرق رشته کوه البرز و پارک ملی گلستان، که تعداد آنها در دهه ۱۹۷۰ حدود ۲، ۰۰۰ فرد و در سال ۲۰۰۳ به ۵۰۰ فرد کم شده است.
کاهش جمعیت اینگونه ها نه فقط تعادل اکولوژیکی را برهم زده، بلکه زنجیره های غذایی و تعاملات بوم شناختی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. در چنین شرایطی، اجرای برنامه های تکثیر در اسارت و بازحشی سازی و تقویت جمعیت های لطمه دیده به عنوان یک استراتژی کارآمد برای احیای گونه های در معرض تهدید مورد توجه قرار گرفته است.
وی به مراحل اساسی این پروژه اشاره نمود و اظهار داشت: این پروژه شامل چهار مرحله اساسی ساخت و ایجاد ایستگاه بازوحشی سازی، انتخاب افراد مناسب و انتقال به مرکز بازوحشی سازی، آموزش تطبیقی و ارزیابی و رهاسازی غائی و پایش می باشد.
در این راستا، مرال های سالم با خاصیت های فنوتیپی و ژنوتیپی مطلوب از مرکز تکثیر سمسکنده انتخاب شده و بعد از یک دوره سازگاری تدریجی در محیط نیمه طبیعی، در زیستگاه اصلی خود رهاسازی می شوند. این پروسه مطابق با راهنمای بازوحشی سازی و تقویت جمعیت گونه ها از طرف اتحادیه بین المللی صیانت از طبیعت (IUCN، ۲۰۲۱) به انجام می رسد.
وی تصریح کرد: این پروژه، علاوه بر افزایش بقاء و تنوع ژنتیکی مرال ها، تأثیرات گسترده ای بر ترمیم ارتباطات اکولوژیکی و بهبود پویایی های بوم شناختی منطقه دارد. مطالعات نشان داده اند که برنامه های بازوحشی سازی، زمانی که همراه با نظارت دقیق، برنامه های مدیریت تطبیقی، و مشارکت جوامع محلی باشند، نتایج پایدارتری به همراه خواهند داشت. به این جهت، پروژه حاضر بر نظارت های بعد از رهاسازی، تحلیل تغییرات رفتاری و تعاملات اکوسیستمی مرال ها متمرکز بوده و به عنوان یک مدل قابل اجرا برای پروژه های مشابه در سطح ملی و بین المللی مطرح می شود.
در ایران نیز، پروژه های مشابهی برای بازوحشی سازی گونه های در معرض تهدید اجرا شده است که می توان به برنامه های معرفی مجدد گورخر ایرانی (Equus hemionus onager) در پارک ملی کویر و بازوحشی سازی گوزن زرد ایرانی (Dama dama mesopotamica) در پارک های ملی دز و کرخه اشاره نمود.
یوسف زاده اشاره کرد: پروژه حاضر با عنوان بازوحشی سازی و تقویت جمعیت مرال که در جنگل آموزشی تحقیقاتی دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی دانشگاه تربیت مدرس در سری سه آغوزچال، حوزه ۴۶ کجور واقع در منطقه حفاظت شده البرز مرکزی اجرا شده است، نخستین برنامه جامع در کشور بشمار می رود که تمامی اصول علمی و مدیریتی را درنظر گرفته است. این پروژه شامل انتخاب ژنتیکی برای ممانعت از مشکلات همخونی، اسکان نیمه طبیعی و پایش ماهواره ای رفتارهای طبیعی و تعامل با جوامع محلی برای کاهش تعارضات انسان/حیات وحش بوده است. استفاده از تجارب موفق بین المللی، طراحی سازوکارهای مدیریتی برای کنترل تهدیدات انسانی و استفاده از تکنولوژی های جدید برای پایش حیوانات، همچون خاصیت های بارز این برنامه است.
وی با اعلان اینکه این پروژه می تواند الگویی برای سایر برنامه های حفاظتی در کشور و حتی در سطح بین المللی باشد، اظهار داشت: بررسی پروژه های بین المللی نشان میدهد که موفقیت برنامه های بازوحشی سازی مرال وابسته به سه عامل کلیدی انتخاب صحیح زیستگاه ها با منابع غذایی و حفاظتی مناسب، مدیریت تعاملات انسانی برای ممانعت از تعارضات ونظارت و پایش طولانی مدت برای ارزیابی نتایج و رفع چالش ها است. پروژه بازوحشی سازی و تقویت جمعیت مرال در جنگل آموزشی تحقیقاتی با در نظر گرفتن این عوامل، می تواند الگویی برای سایر برنامه های حفاظتی در کشور و حتی در سطح بین المللی باشد.
وی به اهمیت منطقه حفاظت شده البرز مرکزی اشاره و اشاره کرد: باتوجه به اهمیت منطقه حفاظت شده البرز مرکزی، اجرای پروژه بازحشی سازی مرال در جنگل آموزشی تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس، که در مرز شمالی منطقه حفاظت شده البرز مرکزی واقع شده است، می تواند نقش برجسته ی در احیای جمعیت اینگونه و ترمیم اکوسیستم منطقه ایفا کند. انتخاب این منطقه برای اجرای پروژه به سبب سابقه تاریخی حضور گونه هدف و وجود جمعیت بسیار کوچک در ناحیه جنوبی، امکانات و تجهیزات مناسب حفاظتی، پوشش جنگلی مناسب، امنیت نسبی و امکان نظارت و پایش مستمر علمی انجام شده است.
وی به تشریح مراحل اجرائی پروژه پرداخت و اظهار داشت: بازوحشی سازی مرال یکی از راهکارهای کلیدی در احیای جمعیت اینگونه باارزش در زیستگاه های طبیعی است. جنگل آموزشی-تحقیقاتی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس، به عنوان یک بستر علمی و کاربردی، نقش مهمی در اجرای پروژه های حفاظتی دارد و می تواند در کنار سازمان حفاظت محیط زیست به ایفای نقش در حفاظت و احیای جمعیت های لطمه دیده انواعی از گونههای حیات وحش کشور ایفای نقش کند. برای این پروژه با در نظرگیری دستورالعمل معرفی مجدد اتحادیه بین المللی صیانت از طبیعت (IUCN، ۲۰۲۱) و البته شرایط موجود در منطقه شامل شش مرحله اجرائیست که از ایجاد ایستگاه بازوحشی سازی تا پایش بعد از رهاسازی را دربر می گیرد.
انتخاب محل و ساخت ایستگاه بازوحشی سازی، ساخت و ایمن سازی ایستگاه بازوحشی سازی، کنترل سلامت و انتقال به ایستگاه، پایش رفتار و بازوحشی سازی و سازگاری با زیستگاه جدید، طراحی و نصب گردنبند ردیاب، رهاسازی و پایش پس از رهاسازی همچون مراحل اجرائی پروژه می باشد.
وی اضافه کرد: پروژه بازحشی سازی و تقویت جمعیت مرال در جنگل آموزشی تحقیقاتی دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی دانشگاه تربیت مدرس، به عنوان یکی از مهم ترین اقدامات حفاظتی برای احیای اینگونه در معرض تهدید، با هدف بازگرداندن تعادل اکولوژیکی و حفظ تنوع زیستی طراحی و اجرا شده است. این پروژه با بهره بردن از تجارب بین المللی و رعایت دستورالعمل های اتحادیه بین المللی صیانت از طبیعت (IUCN)، مراحل مختلفی همچون انتخاب محل مناسب، ساخت ایستگاه بازوحشی سازی، انتقال و سازگاری مرال ها، رهاسازی و پایش بعد از رهاسازی را طی کرده است. نتایج اولیه نشان میدهد که چهار فرد رهاسازی شده توانسته اند بطور موفقیت آمیزی با زیستگاه جدید سازگار شوند و الگوهای حرکتی و رفتاری طبیعی از خود نشان دهند. با این وجود، چالش هایی همچون تعداد کم افراد رهاسازی شده و نیاز به افزایش تنوع ژنتیکی برای ایجاد یک جمعیت پایدار، و البته انواعی از تعارضات بازهم وجود دارد.
وی با اشاره به برنامه های آینده پروژه اظهار داشت: افزایش تعداد افراد رهاسازی شده، بهبود تنوع ژنتیکی، پایش طولانی مدت و ارزیابی موفقیت پروژه، توسعه فناوری های پایش حیات وحش، همکاریهای بین المللی و انتقال تجربیات، جلب مشارکت جوامع محلی و تدوین سیاستهای حفاظتی پایدار را همچون این برنامه ها مطرح کرد.
وی در آخر با اعلان اینکه تحقق چنین پروژه ای جز با همدلی و همکاری صمیمانه ی یک تیم ساعی و متعهد میسر نمی گردد از همه همراهان و دست اندرکاران این طرح خصوصاً هیأت رئیسه دانشگاه تربیت مدرس، دکتر حجت رئیس دانشگاه، دکتر عباس اسماعیلی ساری، رئیس دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی دانشگاه تربیت مدرس، دکتر حبیب یونسی معاون پژوهشی دانشکده و دکتر امید اسماعیل زاده، معاون اداری مالی دانشکده، پرسنل ایستگاه تکثیر سمسکنده، کارکنان دانشکده منابع طبیعی و جنگل آموزشی و تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس و همین طور ساکنین محلی تشکر و تقدیر کرد.
منبع: limooblog.ir
این مطلب لیمو بلاگ را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط در لیموبلاگ
نظرات بینندگان لیموبلاگ در مورد این مطلب