بررسی علمی بروز سیل در ایران طی یك هفته گذشته
لزوم مدیریت هم بست در مدیریت بحران، اما و اگرهایی كه برای سدسازی مطرح می شود
لیمو بلاگ: ایران از نظر سیل با كشورهایی چون ˮكاناداˮ، ˮهندˮ و ˮپاكستانˮ قابل قیاس است و این كشورها با اتخاذ روش های مدیریت ریسك، رویكردهای پیشگیرانه و راه اندازی سدهای مخزنی در تلاش هستند تا از بار خسارات ناشی از سیلاب جلوگیری نمایند و بگفته محققان حوزه سازه های آبی اگر در استان گلستان این نوع سدها وجود داشت و اگر نسبت به لایروبی رودخانه ها اقدام می شد شاهد بروز فجایع سیل اخیر نبودیم.
به گزارش لیمو بلاگ به نقل از ایسنا، دكتر سعید یوسفی، عضو هیأت علمی گروه "مدیریت پروژه و ساخت" دانشگاه تهران و كارشناس سازه های آبی در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به سیل اخیر استان گلستان، اظهار داشت: طبق گزارش های انتشار یافته در این منطقه ۴ روز بطور مداوم بارش باران داشته و بر اثر آن در استان سبب جاری شدن سیل شده است.
وی با اشاره به اینكه دبی سیلاب جاری شده حدود ۳۳۰ متر مكعب در ثانیه بوده كه بیشتر از ظرفیت رودخانه "گرگان رود" بوده است، اظهار نمود: از آنجایی كه رودخانه ظرفیت لازم برای عبور این میزان آب را نداشته، به منظور پیشگیری از لطمه سیل به شهر، دو شكاف در طول رودخانه در بالادست و پایین دست سد "وشمگیر" به وجود آمد كه ۱۵۰ متر مكعب بر ثانیه از این آب وارد دشت هایی شد كه منجر به وارد شدن لطمه به روستاها شد.
یوسفی، عامل دیگر بروز سیل در این استان را جنس خاك نام برد و تصریح كرد: خاك این منطقه "رس" نیست بلكه پوشیده از خاكی است كه نفوذ ناپذیر است و روان آب را ایجاد می كند، ضمن آنكه آماده نبودن مجاری رودخانه ها به جهت اینكه سیلاب را از خود عبور دهد و عدم هماهنگی ارگان های مختلف برای مدیریت بحران در بروز این حادثه بی تأثیر نبوده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به اعلام آگهی هواشناسی به وزارت نیرو تنها دو روز پیش از شروع بارش ها، تصریح كرد: عدم هماهنگی میان دستگاه های مرتبط چون وزارت نیرو و وزارت راه هم یكی از علل بروز این حادثه بود؛ چونكه متولیان وزارت نیرو معتقد بودند آگهی دیر هنگام سازمان هواشناسی فرصتی برای آماده سازی جهت سیل نداده است.
وی نبود سدهای مخزنی و عدم آمادگی ۳ سد در استان گلستان را از دیگر علل وارد شدن خسارات به روستاهای استان گلستان ناشی از بروز سیل ذكر كرد و افزود: در این استان سیل خیز تنها ۳ سد "وشمگیر"، "بوستان" و "گلستان" وجود دارد كه كنترل سیلاب یكی از اهداف آنها می باشد. اما مشكل اینجاست كه مجموع ظرفیت این سه سد فقط ۱۳۱ میلیون متر مكعب است.
یوسفی همین طور به سیل شیراز و حوادثی كه برای گردشگران رخ داد اشاره نمود و اضافه كرد: بررسی وضعیت سیل شیراز نشان داده است از دهه های گذشته پیش بینی چنین سیلی شده و برای این منظور مجرایی در بالا دست "دروازه قرآن" آماده شده بود ولی از آنجایی كه در طول چندین سال در این منطقه بارندگی نبوده، این مجرا از زباله و نخاله پر شده بود و پیش بینی های لازم انجام نگرفته بود.
وی افزود: این امر سبب جمع شدن آب در پس این مجرا شد و در نهایت آب بارندگی به صورت سیل وارد شهر شد و فجایعی را در شیراز ایجاد كرد.
آمارهای تأمل برانگیز از وضعیت محیط زیست ایران
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به وضعیت محیط زیست كشور، اظهار داشت: برمبنای آمارها در ۷۰ سال قبل ایران با كاهش شدید پوشش جنگلی مواجه بوده به گونه ای كه ۲۰ میلیون هكتار اراضی جنگلی در ۷۰ سال قبل به ۱۴ میلیون هكتار رسیده است.
وی با تاكید بر اینكه در ایران سالیانه ۶۰۰ هكتار از جنگل های شمال آن نابود می شوند و یك فاجعه زیست محیطی به حساب می آید، اظهار نمود: علاوه بر آن آتش سوزی در ۲۰۰ هزار هكتار از اراضی جنگلی شمال كشور در مدت ۴۰ سال رخ می دهد.
یوسفی با اشاره به اینكه ایران رتبه اول در فرسایش خاك و بیابان زایی توسط عامل انسانی را دارد، تصریح كرد: كاهش پوشش جنگلی و از بین بردن آنها همچون عوامل بروز سیلاب در كشور خواهد شد و لازم است متولیان و محققین محیط زیست ریشه این مشكلات را واكاوی نمایند.
وی با تاكید بر اینكه در این زمینه نیاز به نگرش "مدیریت سیلاب محور" داریم، تصریح كرد: این در حالی است مسائل فنی و سیاسی با هم درآمیخته شده و تصمیم سازی ها متأثر از این رویكرد شده است و ما شاهد بودیم كه در ایام گذشته وزرای محترم نیرو و راه اعلام نمودند یكی از علل اصلی بروز سیلاب در استان گلستان، عدم وجود سدهای مخزنی بوده تا بتوانند سیلاب ها را مهار كنند.
سدهای مخزنی كه می توانست از بروز فاجعه انسانی سیل بكاهد
این متخصص سازه های آبی با اشاره به اعتراضات متخصصان محیط زیستی در زمینه سدسازی و تخریب محیط زیست، اضافه كرد: ما شكی نداریم كه سدسازی سبب تخریب محیط زیست می شود و در همه جای دنیا باز به این مسئله اذعان دارند ولی این سوال مطرح می شود كه اگر حتی همین ۳ سد در استان گلستان نبود، آمار تلفات انسانی و مادی آن چندین برابر نمی شد؟ و حتی تلفات زیست محیطی به مراتب وخیم تری را شاهد نبودیم؟ بنا براین به همه جوانب توسعه سد سازی بایستی پرداخته شود و مسئله سد سازی بایستی فارغ از نگاه های آمیخته به سیاست و صرفاً در غالب فنی تحلیل شود.
وی با اشاره به اینكه برای مدیریت بحران نباید تنها یك مساله دیده شود تا سایر حوادث رخ دهد، افزود: از اهداف ساخت سدهای مخزنی پیشگیری از سیلاب است همانند سدهایی كه بر روی كارون ساخته شده است و مشاهده می كنید كه شهر اهواز در چند سال قبل به ندرت مواجه با سیلاب شده و دلیل آن وجود سدهای مخزنی "كارون ۴ و ۳"، "گتوند"، "مسجد سلیمان"، "كرخه" و "سیمره" است.
یوسفی تولید برق را از دیگر كاركردهای سدهای مخزنی دانست و تصریح كرد: در دنیا از این سدها استفاده می شود و یكی از دلایلی كه سبب بروز سیل در استان گلستان شد عدم وجود سدهای مخزنی و همین طور سدهای Detention Dam (سدهای مهار سیلاب) بوده است.
به گفته وی زمانی كه رودخانه ها ظرفیت انتقال سیلاب را ندارند، سدهای مهار سیلابی را در بالا دست تنها برای مهار سیلاب راه اندازی می شوند تا از حوادثی مانند آنچه كه در استان گلستان، شیراز و یا سایر شهرها رخ داد، جلوگیری كند. این امر در دنیا مرسوم می باشد ولی در كشور ما با ریسك بزرگ سیلاب به آن پرداخته نمی شود
این محقق دانشگاه تهران با اشاره به اینكه به نظر می آید برنامه مناسب برای بهره برداری و نگهداری كارا و مؤثر از سدها در شركت های آب منطقه ای وجود ندارد، توضیح داد: اگر فرصت مناسب وجود داشت كه مخزن های این سه سد موجود در استان گلستان به موقع تخلیه می شد، سیلاب در پس این سدها جمع آوری می شد و تا حدودی خسارات كاهش می یافت.
این محقق حوزه سدسازی با اشاره به اینكه رودخانه ها از سال های گذشته پاكسازی نشده است، اظهار داشت: این امر باعث شده تا ظرفیت رودخانه كم شود و به نظر می آید كه از تجربیات گذشته قرار نیست درس بگیریم.
كشورهای هم تراز ایران در مخاطرات طبیعی
یوسفی با تاكید بر لزوم مدیریت هم بست در مدیریت بحران، اظهار داشت: مدیریت هم بست به معنای مدیریت چند حوزه ای، چند وجهی و همه جانبه نگری و مدیریت ریسك به معنای مدیریت پیشگیرانه است و بررسی ها نشان داده است كه ایران در این زمینه ها نسبت به سایر كشورها ضعیف عمل كرده است. البته خوشبختانه وزیر نیرو ایده های جدیدی در زمینه مدیریت هم بست منابع مطرح كرده اند كه باید شاهد بود تا چه میزان قابلیت پیاده سازی در ایران دارند.
وی افزود: ایران از نظر بروز پدیده سیل با كشورهای "كانادا"، "هند" و "پاكستان" و در از نظر بروز بلایای طبیعی مانند زلزله با كشورهایی مانند "تركیه"، "آمریكا"، "ژاپن" و "هند" مقایسه می شود.
این محقق با اشاره به اینكه ایران از نظر خشكسالی با كشورهای "هند" قابل مقایسه است، افزود: از نظر بروز توفان شدید، ایران را با كشورهایی چون "ژاپن" و "هند" و از نظر سیل ایران با كشورهایی چون "كانادا"، "هند" و "پاكستان" قابل قیاس هستند. این در شرایطی است كه كشورهای هند و پاكستان با سیلاب های مهیبی مواجهند.
وی با اشاره به اینكه این گفته نشان داده است ایران جز كشورهای بلاخیز است، اظهار داشت: در كشوری مانند كانادا كه با سیلاب مواجهند، رویكرد پیشگیرانه دارند. متأسفانه مدیریت بحران در كشور ایران مدیریت متمركزی است در حالیكه در سایر كشورها برنامه ریزی ها در این زمینه هم مركزی است و هم استانی و هم ناحیه ای است. به این رویكرد، مدیریت هم بست و چند وجهی می گویند.
به گفته این محقق كشورهای هند و پاكستان كه با سیل مواجهند تا چند دهه گذشته برنامه متمركزی داشتند ولی هم اكنون برنامه ریزی های آنها هم بست است و توانسته اند نتایج خوبی بگیرند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران "تخفیف اثرات"، "آمادگی"، "مقابله" و "بازگشت به وضعیت عادی" را ۴ مرحله از مدل برنامه ریزی مدیریت ریسك در كشور كانادا ذكر كرد و اضافه كرد: این چرخه ۴ مرحله ای به ما كمك می نماید كه از خیلی از مخاطرات جلوگیری شود ولی در كشور ما پس از بروز سیل همه به دنبال مقصر می گردند كه این رویكرد یك رویكرد منفعلانه است و نتیجه ای در بر نخواهد داشت.
راهكارهای برون رفت از بحران های طبیعی
یوسفی "شناسایی نقاط لطمه پذیر"، "تخمین احتمال وقوع حوادث نامطلوب" و "تخمین شدت اثر ناشی از وقوع حوادث" را سه گام اساسی مدیریت هم بست ریسك سیلاب نام برد و اظهار نمود: مدیریت ریسك به ما می گوید كه اگر می خواهید از سیلاب جلوگیری شود از قبل از وقوع حادثه بررسی شود كه چه زمانی سیل رخ می دهد، اگر مقرر است سیل رخ دهد از داده های واقعی استفاده شود، اگر از داده های واقعی استفاده می شود، به صورت هم بست همه ارگان های مرتبط در جریان گذاشته شوند.
وی با ابراز تأسف از اینكه در كشور به راحتی ارگان های مختلف همدیگر را قبول ندارند، تصریح كرد: ما در مدیریت ریسك بالاخر باید در جایی به یك نقطه مشترك برسیم. بالقطع این اتفاقات در سال های آینده باز رخ خواهد داد و ما باید از الان به فكر جلوگیری از رخدادهای ناگوار آینده باشیم. اگر رودخانه های كشور نیاز به لایروبی دارند باید بودجه لازم در اختیار وزارت نیرو قرار گیرد در غیر این صورت باید صدها برابر بودجه لایروبی را صرف جبران خسارات وارد شده به مردم شود.
این استاد دانشگاه تهران با اشاره به اخبار انتشار یافته در زمینه اختصاص ۱۰ میلیارد تومان به استان های سیل زده، اظهار داشت: این در شرایطی است كه با ۲ رقمی بسیار كمتر می توانستیم پیش از سیل گلستان نسبت به لایروبی رودخانه ها اقدام نماییم تا چنین حوادثی اتفاق نیفتد ضمن آنكه در دنیا از بودجه ها "هوشمندانه" برای مدیریت ریسك سیلاب و بلایای طبیعی استفاده می نمایند.
اما و اگرهایی كه برای سدسازی مطرح می شود
این محقق حوزه سازه های آبی با اشاره به دغدغه های فعالان محیط زیست برای سدسازی، اضافه كرد: اینكه گفته می شود سدسازی سبب خسارت به جنگل ها می شوند مورد قبول است ولی اگر همین سدها نبود خسارات ناشی از سیلاب چندین برابر بیشتر از این بود. در مدیریت تصمیم گیری در كنار معایب، مزایای اقدامات باز برآورد می شود.
وی به تجربه كشور ژاپن بعنوان یكی از بلا خیزترین كشورهای دنیا اشاره نمود و اظهار داشت: این كشور مبادرت به راه اندازی "مركز بین المللی مخاطرات و ریسك (ICHARM) كرده است و این مركز محاسبه كرده است كه با سدهای مخزنی راه اندازی شده با وجود آنكه منجر به تخریب محیط زیست می شود ولی ۱۰ برابر آن ارزش افزوده برای محیط زیست دارد ولی در ایران از آنجایی كه موضع گیری ها رنگ و بوی سیاسی به خود می گیرد، نهادهای مختلف از یكدیگر دور هستند و امیدوارم نهادهای درگیر كارشناسانه تر درباب ضرورت سدسازی ها مطالعه كنند و حوادث تلخی مانند سیل اخیر این درس را به ما بدهد كه در جاهایی لازم است سدسازی صورت گیرد تا از وارد شدن خسارت های بعدی جلوگیری شود. دیدگاه های كارشناسانه به محیط زیست و سد سازی همیشه جوابگو بوده است.
یوسفی با اشاره به اینكه خوشبختانه در سیل اخیر سدهای كشور گرفتار مشكل نشدند، تصریح كرد: پیشنهاد من به وزارت نیرو این است كه توجه بیشتری به این محصولات و سرمایه های ثمین برای مدیریت سیلاب صورت دهند. سدها پس از ساخته شدن رها نشود و همانند یك موجود تازه متولد شده نیاز دارد كه برای ۴۰ تا ۵۰ سال از آن مراقب صورت گیرد.
وی همین طور ایجاد نهادی هم بست در وزارت نیرو برای بهره برداری و نگهداری كارا و مؤثر از سازه های آبی موجود بمنظور جلوگیری از مخاطرات طبیعی را پیشنهاد كرد و افزود: نگهداری و مراقبت از سدها یك علم پیشرفته است كه در دنیا برای آن میلیاردها دلار هزینه می شود تا این محصولات با ارزش ملی را برای نسل های بعد حفظ كنند. از این رو در دنیا از سیستم هایی پیشرفته آگهی سیل استفاده می شود كه در زمان كافی آگهی سیل داده می شود تا ضمن حفظ سازه آبی، خطرات سیلاب باز كنترل شود. ما باید از علم روز دنیا در این حوزه ها بهره مند شویم تا به دانش آن دستیابیم. آن وقت است كه می توانیم با دانش بومی به وجود آمده با افتخار به صدور خدمات مهندسی به دیگر كشورها بپردازیم.
این مطلب لیمو بلاگ را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط در لیموبلاگ
نظرات بینندگان لیموبلاگ در مورد این مطلب